Op 19 november ging NIETES in première, een voorstelling van PLANmaker Hendrik Kegels. Hendrik werkt onder PLAN met zijn vaste partner in crime, Sonja van Ojen. NIETES maakte hij niet met haar, maar met Kim Karssen. Elise van Dam sprak voor de serie Jonge Makers van Het Parool met Hendrik over NIETES :

“In de voorstellingen die ik maak, staan objecten centraal. Als er een mens meedoet, gaat het over de verhouding van die mens tot die objecten, over hoe onhandig we met spullen omgaan. We struikelen erover, vallen erin. Samen met Sonja van Ojen kies ik er nadrukkelijk voor om voorstellingen te maken over niet-menselijke dingen. We willen de mens uit het centrum van de wereld halen.”

Lees het hele interview hier.

In de voorstellingen van Koen Verheijden zijn het verleden en het heden altijd met elkaar verbonden. In zijn trilogie Nina Bobo, waarvan het laatste deel in 2023 zal verschijnen, is dat zijn eigen Indische familiegeschiedenis. Maar net zo goed put hij uit gebeurtenissen uit het verleden die verder van hem af staan, zoals een Grieks keizerlijk liefdesverhaal.

Interview met Koen Verheijden voor PLAN Talentontwikkeling Brabant
Tekst: Mina Etemad

‘Mijn fantasie neemt vooral bij verhalen uit het verleden de vrije loop. Al maak ik nooit echt historische voorstellingen, maar vertel ik vanuit het hier en nu.’ Dat betekent dat we het perspectief volgen van personages die in onze tijd leven en die een verhaal vertellen uit het verleden of zich verhouden tot figuren uit de geschiedenis. Zo heeft de hoofdpersoon in Eromenos in het huidige Amsterdam te maken met haat en uitsluiting, verlangt naar een alternatief en komt uit bij het geromantiseerde Griekse liefdesverhaal van Antinous. Door zich te verdiepen in deze mannelijke geliefde van keizer Hadrianus, kan de hoofdpersoon uit Eromenos ontvluchten uit zijn eigen rauwe realiteit.

Voor Verheijden was het in bepaald opzicht wel moeilijker om zijn eigen familiegeschiedenis te gebruiken voor een voorstelling: ‘Bij een verhaal van buitenaf kan ik losgaan in mijn fantasie, maar bij mensen die ik ken vind ik het lastiger net zo geïnspireerd te raken.’

Het eerste deel van zijn trilogie Nina Bobo ging over zijn Indische oma, achter wier zwijgen veel leed schuilging. In het tweede deel stond zijn opa centraal, die KNIL-militair was geweest. Een opa die hij nooit heeft gekend omdat hij overleed toen Verheijden twee was. Maar door gesprekken met zijn familie leerde Verheijden veel over de man die onderdrukker was, maar ook als krijgsgevangene in een jappenkamp had gezeten.

Complexe figuren dus, maar geen figuren die Verheijden kon romantiseren: ‘Ik weet wat ze hebben gedaan en dat ze niet bepaald de leukste mensen waren. Ik weet dat ze onaangename personen zijn geweest. Het komt door hun trauma’s dat ze verbitterd zijn geworden, maar ik kan hen moeilijk tot helden maken.’

Soms maakt hij dingen juist rauwer als hij het gevoel heeft dat dat de voorstelling ten goede komt en schuwt hij er niet voor fictie in te zetten. ‘Als ik vind dat een scène meer gedramatiseerd kan worden, gebruik ik fictie. Mijn eigen opa is bijvoorbeeld nooit fysiek gewelddadig geweest, maar in andere Indische families kwam dat wel voor. In Nina Bobo: Joop gebruikt de opa wel fysiek geweld – hierdoor wordt de impact van zijn geschiedenis voelbaarder of begrijpelijker.’

In het derde deel van de trilogie staat Verheijdens Javaanse oermoeder Siepa centraal, de vrouw waarmee de Indische familielijn ooit is begonnen. Omdat ze zo’n 150 jaar geleden leefde, is er niemand over die haar heeft gekend of verhalen over haar kan vertellen. Dat betekent dat Verheijden voor haar wel ‘een groots en meeslepend verhaal kan bedenken en haar tot een held kan maken.’

Haar leven was er echter een van onderdrukking; haar familie was waarschijnlijk erg arm en zij moest werken voor een Nederlandse soldaat. Deze vrouwen werden vaak gezien als producten en werden uitgewisseld, verkocht en seksueel misbruikt. Wanneer ze zwanger werden, hadden ze niet altijd het recht om het kind zelf te houden. Dus toen Siepa beviel van Verheijdens betovergrootvader André, is ze waarschijnlijk weggestuurd en heeft ze haar kind niet kunnen opvoeden.

‘Ik wil niet dat ze een slachtoffer van de geschiedenis is. Dat was ze in zeker opzicht wel, maar ik maak haar tot een sterk personage dat zich niet zomaar bij haar lot neerlegt.’ Verheijden zegt het met een zekere opgewektheid in zijn stem, maar toen hij voor het eerst over deze geschiedenis hoorde, schrok hij wel. ‘Het was een pijnlijk besef dat ik voortgekomen ben uit onderdrukking en geweld.’

Hoe hij zich moet verhouden tot zijn Indische verleden weet hij niet zo goed. ‘Indisch zijn is eigenlijk een groot vraagteken. Het is niet per se een cultuur. Er is wel een gemeenschap, maar je kunt niet echt spreken van diepgewortelde gewoontes. Vaak kom je uit op clichés, bijvoorbeeld dat eten belangrijk is voor Indische mensen of dat iedereen altijd welkom is.’

In Nina Bobo: Siepa zit een scène waarin actrice Isha Ferdinandus zulke gewoonten opnoemt; met nostalgie spreekt ze over allerlei herkenbare elementen van het Indisch-zijn, zoals de uitgebreide familiefeesten. Die scène was haar eigen idee. Verheijden: ‘Tijdens het repeteren zei ze dat ze vond dat er meer fijne dingen van het Indisch zijn naar voren mochten komen. Dat hebben we toen in de voorstelling verwerkt.’ Want een voorstelling maken is voor hem een democratisch proces: acteurs mogen meedenken en materiaal aanleveren dat hij herschrijft. ‘Als iemand een goed idee heeft ben ik best makkelijk te overtuigen. Het moet onze gezamenlijke voorstelling worden, al komt de grondverf van mij.’

De VSCD Mimejury heeft uit het aanbod aan voorstellingen in de zomerprogrammering een extra genomineerde voor de VSCD Mime/Performance Prijs gekozen: De voorstelling met misschien wel de langste opkomst ooit van Elias De Bruyne en Theater Artemis.

Uit het juryrapport: “In ‘De voorstelling met misschien wel de langste opkomst ooit’ van Elias De Bruyne, die hij onder de vleugels van Theater Artemis, Over het IJ, Oerol en Plan Brabant heeft gemaakt, wordt de titel helemaal ingelost. Op Oerol vond deze locatievoorstelling plaats in een duinlandschap. In plaats van een monumentale opkomst wordt al snel duidelijk dat we naar iets heel anders zitten te kijken: Het landschap van de Terschellingse duinen. Door de theaterconventies naar zijn hand te zetten, stuurde De Bruyne onze blik verwachtingsvol dat landschap in, dat in al zijn eenzaamheid een hele nieuwe poëtische betekenis krijgt. En dat met slechts de belofte om op te komen.”

Lees hier meer

Voor Theaterkrant schreef Sander Janssens een recensie over Voorstelling met misschien wel de langste opkomst ooit van Elias De Bruyne.

“Op vrolijk-ontregelende wijze bevraagt De Bruyne in deze openluchtvoorstelling theaterconventies en toont hij de schoonheid van het alledaagse. De voorstelling past daarmee naadloos in het bescheiden absurdistische metatheater-oeuvre van deze zeer interessante jonge maker, die zich de laatste jaren als maker en speler onder meer bij Theater Artemis presenteert.”

Lees de volledige recensie hier.

Slechts een aantal seconden nadat theatermakers Hendrik Kegels en Sonja van Ojen zijn gaan zitten voor dit interview, wijst Van Ojen naar een waterfontein een paar meter verderop: “Kijk, een gaai!” Deze vogels laten zich niet vaak in de stad zien, vooral niet op een druk plein vlakbij het spoor in Amsterdam, maar zoiets ontgaat Van Ojen niet. Ook Kegels neemt zijn omgeving altijd gedetailleerd in zich op. In hun voorstellingen geven ze vervolgens de niet-menselijke dingen, dingen die normaal geen aandacht krijgen, de hoofdrol. Een ladder of stopcontacten in een theaterzaal bijvoorbeeld, of lantaarnpalen en struiken die buiten te vinden zijn.

Interview met Sonja van Ojen & Hendrik Kegels voor PLAN Talentontwikkeling Brabant
Tekst: Mina Etemad

Om de hoek staat een struik, zo heet de miniatuurvoorstelling over een dorp waarin geen mens te bekennen is. De maquette, waar het publiek omheen zit, is volledig gemaakt van gekleurd papier. De objecten op de straten bewegen of dansen voortdurend, daarbij soms onzichtbaar aangestuurd, soms zichtbaar bewogen door de handen van Kegels en Van Ojen.

Zes maanden lang knutselden de twee theatermakers brievenbussen, hijskranen en verkeersborden van papier. ‘Monnikenwerk’, aldus Kegels. Alle details moesten kloppen. ‘Zelfs de prullenbakken hebben kleine tekentjes van zo’n mannetje dat er iets in gooit,’ vertelt Van Ojen. ‘We hopen dat je door dat soort details met meer precisie naar je eigen omgeving gaat kijken. Dat je buiten loopt en dat de prullenbak die je normaal niet zou opvallen je plots wel opvalt.’

Menselijke bescheidenheid
Want, zo luidt hun filosofie, als je meer oog hebt voor alles wat zich om je heen bevindt, dan ben je je bewuster van welke impact je daden hebben. ‘Daden zo groot als het kappen van bossen of zo klein als sigarettenpeuken op de grond gooien,’ legt Kegels uit. ‘Maar in onze voorstellingen zouden we nooit zeggen: “Gooi geen sigarettenpeuken op de grond!”‘ Eerder nodigen ze op een zachte, liefdevolle manier uit om mee te gaan in een alternatieve werkelijkheid. Kegels: ‘Een werkelijkheid waarin de mens niet bovenaan staat, maar op gelijke voet met een stukje mos of een tandenborstel. We geloven dat menselijke bescheidenheid veel leed de wereld uit kan helpen.’

In hun voorstellingen proberen ze empathie op te roepen voor levenloze objecten. Al heeft dat wel iets paradoxaals, filosofeert Kegels door. ‘We willen een stem geven aan niet-menselijke dingen, maar hoe menselijker we een boom maken, hoe minder trouw we blijven aan wat een boom is. We zoeken daarom naar een balans: hoe kunnen we iets levends maken van een ding waarin mensen zich kunnen herkennen, maar dat bijvoorbeeld toch een brandblusapparaat blijft?’

Door de belevingswereld van een object in te duiken, is het antwoord dat zij hebben gevonden. Van Ojen: ‘Hoe ziet een brandblusser bijvoorbeeld onze wereld? In de meeste ruimtes hangt maar één brandblusapparaat, waardoor die misschien denkt dat hij het enige brandblusapparaat op de hele wereld is. En in zijn eentje verantwoordelijk is als er een brand uitbreekt.’

Die brandblusser zie je samen met andere voorwerpen in de voorstelling Micro samenspannen om het theater waarin ze zich bevinden te kapen. Ze komen in opstand tegen de mens die zichzelf voortdurend boven alles zet. Het is een humoristische voorstelling voor jong en oud, en bovenal is het een fantasierijke voorstelling.

Radicale fantasie is dan ook datgene dat Kegels en Van Ojen bindt. Toen ze voor het eerst samen gingen werken op de Toneelacademie Maastricht kwamen ze te spreken over een van hun inspiratiebronnen: J.R.R. Tolkien en zijn The Lord of the Rings. Van Ojen vertelt enthousiast: ‘Hij was linguïst en begon vanuit taal, maar vanuit daar heeft hij hele stambomen gemaakt en complete geschiedenissen geschreven.’

Fantasiespier
Maar waar Tolkien een hele nieuwe fantasiewereld schiep, inclusief een wandelend bomenvolk (Ents), daar wil het tweetal juist ‘de magie van de wereld waarin we leven laten zien,’ aldus Van Ojen. ‘Die wereld is echt en daar kunnen we dingen in veranderen. Als je mensen bijvoorbeeld zegt dat het kapitalistische systeem fundamenteel moet veranderen, reageren ze vaak met: “Zo is het nu eenmaal, het is naïef te denken dat het anders kan.” Maar als je je een andere wereld kunt voorstellen, betekent het dat die wereld mogelijk is.’ Kegels vult aan: ‘Daarvoor moeten we de fantasiespier trainen. Alleen dan kunnen we toekomst voor ons zien waarin we problemen als klimaatverandering of racisme te lijf gaan.’

Hun voorstellingen zijn daarom telkens een oefening in fantasie, zowel voor henzelf als voor het publiek dat aangemoedigd wordt die fantasiespier te trainen. Kegels: ‘We zijn nog lang niet uitverteld. Er komt een natuurmusical aan en een voorstelling die we De mens, het duurde maar heel even zouden willen noemen. Want de mensheid heeft, als je kijkt naar hoe oud de aarde is, maar heel kort geleefd.’ Van Ojen vat hun werk in één zin samen: ‘Eigenlijk proberen we de mens telkens een kopje kleiner te maken.’

Foto’s: copyright PLAN-portret Sonja van Ojen & Hendrik Kegels door Bas de Brouwer.

I can’t stop. Dat is het motto van de 38ste editie van Theaterfestival Boulevard.
Tussen 4 en 14 augustus nemen makers in allerlei soorten en maten ‘s-Hertogenbosch over. Met dit jaar niet alleen een festivalhart op de oude vertrouwde Parade midden in de stad, maar met ook een bruisend groen hart in het Zuiderpark.

Nieuwsgierig naar het werk van onze PLANmakers? Elias De Bruyne, Piet van Dycke / Circumstances, Marijn Graven, Corpo Máquina Society/ Simon Bus en Sonja van Ojen & Hendrik Kegels zijn te zien op het Bossche festival. Ook Jija Sohn komt langs binnen het Lijn73 programma.

Check de site voor meer info en tickets.

Hoe trots!  Vandaag werd bekend dat PLANmaker Timo Tembuyser met Missa Mater Sola is genomineerd voor de BNG Bank Theaterprijs over het seizoen 2021-2022. Missa Mater Sola is een Festival Cement productie in coproductie met Muziektheater Transparant en Productiehuis Rotterdam.

De jury: ‘Missa Mater Sola is een muzikale performance die raakt. Timo Tembuyser en zijn groep performers zingen en dansen een mis voor de moeder. Een ode aan het vrouwelijke, aan het leven in al haar zachtheid, nuance en meerduidigheid. Een zoektocht naar en een pleidooi voor harmonie en verbinding. De performers zijn sensitief, lijfelijk en vormen een open groep die met elkaar en het publiek vorm geven aan het verhaal over de moeder in ons allemaal. De uiteenlopende perspectieven van de diverse groep performers, de verschillende talen en vormtalen staan in dienst van dit verhaal en maken deze performance zeer gelaagd. De krachtige stemmen en de ademende fluit in prachtige nieuwe composities van Tembuyser, ontroeren. Missa Mater Sola doet een werkelijk voorstel voor een toekomstige wereld waarin non-binair denken de norm is.’

De BNG Bank Theaterprijs 2022 gaat naar de beste voorstelling van seizoen 2021/2022. De winnaar ontvangt een bedrag van € 45.000 als bijdrage aan een nieuwe voorstelling of de herneming van de winnende voorstelling. De prijs wordt uitgereikt op de BNG Bank Theater Middag op vrijdag 2 september aanstaande tijdens het Nederlands Theater Festival 2022 in Theater Bellevue te Amsterdam.

Naast Timo zijn de volgende vijf makers geselecteerd: Sheralynn Adriaansz / Likeminds met de voorstelling BEIGE, Performance collectief ROTOR / Veem House for Performance /  Schweigman&. met Erosion, Merel Severs / De Nieuwe Oost met Let me tell you something you already know, Ritzah Statia / RIGHTABOUTNOW INC. met Kibra Silensio en Mathieu Wijdeven / Productiehuis Theater Rotterdam met Het Waarom Beantwoord.

Foto: William van der Voort