Een eindeloze inspiratiebron van ridicule paradoxen, zo noemt theatermaker en zanger Timo Tembuyser het christendom. Hij groeide op in Ninove, een klein stadje in de buurt van Brussel, waar hij in een knapenkoor zong. Met dat verleden probeert hij in zijn werk in het reine te komen: hij componeert hedendaagse sacrale koormuziek, terwijl hij tegelijkertijd een gemeenschap onderzoekt ‘die uitsluit en insluit en eigenlijk een beetje schijnheilig is.’

Interview met Timo Tembuyser voor PLAN Talentontwikkeling Brabant
Tekst: Mina Etemad

Dat schijnheilige zit bijvoorbeeld in het beeld dat het christendom van vrouwen geeft. ‘Als we aan een moeder denken,’ legt Tembuyser uit, ‘zien we een soort Maria voor ons: een heilige vrouw die geen seks heeft gehad maar wel zwanger wordt en die bevalt terwijl haar maagdenvlies intact blijft. Het christendom draagt allemaal van dat soort belachelijke mysteries in zich die de vrouwelijke kracht ondermijnen.’

Daarom zette Tembuyser de moederfiguur centraal in Missa Mater Sola, een voorstelling die hem een nominatie voor de BNG Bank Theaterprijs 2022 opleverde. Bij hem is die figuur geen archetypische moeder, maar een bron van vrouwelijke kracht. Zulke schijnheiligheden van het christendom deconstrueren doet hij wel altijd met respect. ‘Ik heb begrip en compassie voor mensen die geloven, maar niet voor de kerk en het Vaticaan als instituut. Niet voor de top-down denkende mannen die bepalen wat we moeten doen en laten, wie zondig is en wie niet, en wat vrouwen met hun lichamen moeten doen.’

Hij klinkt ietwat fel, maar het is niet zijn bedoeling om tegen schenen aan te schoppen. ‘Wel ertegenaan te schuren’, verduidelijkt hij. ‘In sommige kerken mag je een altaar bijvoorbeeld niet aanraken, maar in Missa Mater Sola leun ik er halfnaakt tegenaan met een moeder in mijn armen. In Missa Homo Sacer ga ik er zelfs op zitten, dan zoek ik heel gestileerd met een man onder het kruis.’

Stembevrijding
Tembuyser heeft altijd nog schoonheid kunnen vinden in religie, vooral wanneer het zingen betreft. ‘Een koor is per definitie inclusief,’ vindt hij, ‘want iedereen die meezingt krijgt een stem. De vraag is alleen wie toegang krijgt tot dat koor.’ Zelf voelde hij zich toen hij bij het knapenkoor zat enerzijds opgenomen in de gemeenschap, en anderzijds ervoer hij uitsluiting. ‘Ik voelde me buitengesloten door mijn seksualiteit, als man die van mannen houdt.’ Die kant van hem mocht geen plek hebben binnen de kerk.

Technische zanglessen heeft hij nu pas, op het Conservatorium in Tilburg. Maar wat vormend was in zijn ontwikkeling als maker, was stembevrijding. ‘In het tweede jaar op de toneelschool had ik een soort van mental breakdown. Toen heb ik gereisd en kwam terecht bij gemeenschappen en sjamanen die een stem niet alleen als muzikaal instrument zien, maar als je hele ziel.’ De stem kun je zelfs zien als het meest transparante communicatiemiddel: ‘Je hoort meteen aan iemands stem of iemand zenuwachtig of emotioneel is of iets vasthoudt.’

Zelf had Tembuyser ook te maken met blokkades. ‘Mijn ouders zijn gescheiden toen ik jong was en daardoor ben ik gefragmenteerd opgevoed. Op school moest ik mijn seksualiteit verbergen. Dan word je op jonge leeftijd slim in het belichten of verbergen van delen van jezelf.’ Door zijn tijd bij de verschillende stammen, kon hij zijn stem bevrijden. ‘Ik leerde landen in de eenheid, zodat ik altijd overal dezelfde persoon ben. Langzaamaan kon ik mijn stem volledig geven aan wie ik ben en mijn blokkades loslaten.’

Sinds kort richt hij zich meer op solozang en vraagt zich af: wat is zijn stijl of stem als het ensemble wegvalt? ‘Daar was ik in Missa Mater Sola al mee bezig, met hoe het individu meer ruimte wil krijgen door bijvoorbeeld een eigen songtekst te zingen los van de rest.’

Lust & angst
Toch wil hij altijd nog dat gemeenschapsgevoel oproepen bij zijn publiek. Samen helen. In Missa Homo Sacer is hij verwikkeld in een soort erotische knuffel of misschien wel gevecht met zijn medespeler. Tembuyser: ‘Er zit lust in, maar ook angst. Om ons heen begint het koor een Kyrie, waarmee je een mis inleidt, te zingen. Deze voorstelling hebben we in kerken in Noord-Nederland gespeeld. Dan voelde ik dat het publiek dat beeld van twee mannen die zo intiem zijn in een kerk kapot wilde maken door bijvoorbeeld te schuifelen of te kuchen. Maar doordat het koor dat Kyrie zingt waar het publiek zich wel toe kan verhouden, gebeurt er iets spannends.’

Dat ‘iets’ noemt hij heling. ‘Vaak genoeg zijn mensen na zo’n voorstelling naar me toe gekomen om me te bedanken. “Zoiets heb ik nog nooit gezien, maar ik had er behoefte aan”, zeggen ze dan. Daar zit voor mij het helende aspect in: ik verleid mensen met een koorstuk maar laat ook iets zien wat mogelijk problematisch of taboe is.’ De frictie daartussen, daar zit volgens hem de mogelijkheid voor heling.

Net als in de stilte. Tembuysers voorstellingen eindigen daar meestal mee. ‘Meestal zijn er geen mensen die meteen willen gaan klappen, maar wil iedereen nog even in die ruimte blijven. Dan luisteren we samen even naar die stilte. Dat is misschien wel het mooiste applaus.’

Foto door Bas de Brouwer

Aswin Baaijens maakte voor Talenthub Brabant een podcast, waarin theatermaker Timo Tembuyser (PLAN Talentontwikkeling Brabant) en zangeres Rianne Wilbers (Music Hub Brabant) met elkaar in gesprek gingen. Over hoe je als maker kunt maken wat je wilt maken en hoe je durft los te laten wat je is geleerd, om zo je eigen stem te vinden. En hoe biedt TalentHub Brabant dan precies de ruimte om te onderzoeken en experimenteren?’ Halverwege ontdekken ze dat ze toevallig met hetzelfde thema bezig zijn, maar dan precies tegenovergesteld.

Je beluister de podcast hier.

Hoe trots!  Vandaag werd bekend dat PLANmaker Timo Tembuyser met Missa Mater Sola is genomineerd voor de BNG Bank Theaterprijs over het seizoen 2021-2022. Missa Mater Sola is een Festival Cement productie in coproductie met Muziektheater Transparant en Productiehuis Rotterdam.

De jury: ‘Missa Mater Sola is een muzikale performance die raakt. Timo Tembuyser en zijn groep performers zingen en dansen een mis voor de moeder. Een ode aan het vrouwelijke, aan het leven in al haar zachtheid, nuance en meerduidigheid. Een zoektocht naar en een pleidooi voor harmonie en verbinding. De performers zijn sensitief, lijfelijk en vormen een open groep die met elkaar en het publiek vorm geven aan het verhaal over de moeder in ons allemaal. De uiteenlopende perspectieven van de diverse groep performers, de verschillende talen en vormtalen staan in dienst van dit verhaal en maken deze performance zeer gelaagd. De krachtige stemmen en de ademende fluit in prachtige nieuwe composities van Tembuyser, ontroeren. Missa Mater Sola doet een werkelijk voorstel voor een toekomstige wereld waarin non-binair denken de norm is.’

De BNG Bank Theaterprijs 2022 gaat naar de beste voorstelling van seizoen 2021/2022. De winnaar ontvangt een bedrag van € 45.000 als bijdrage aan een nieuwe voorstelling of de herneming van de winnende voorstelling. De prijs wordt uitgereikt op de BNG Bank Theater Middag op vrijdag 2 september aanstaande tijdens het Nederlands Theater Festival 2022 in Theater Bellevue te Amsterdam.

Naast Timo zijn de volgende vijf makers geselecteerd: Sheralynn Adriaansz / Likeminds met de voorstelling BEIGE, Performance collectief ROTOR / Veem House for Performance /  Schweigman&. met Erosion, Merel Severs / De Nieuwe Oost met Let me tell you something you already know, Ritzah Statia / RIGHTABOUTNOW INC. met Kibra Silensio en Mathieu Wijdeven / Productiehuis Theater Rotterdam met Het Waarom Beantwoord.

Foto: William van der Voort

Maak je klaar voor de 37e editie van Theaterfestival Boulevard! Een editie waarbij we elkaar (eindelijk) weer ontmoeten. Zij het op veilige afstand. Met ondermeer een nieuw en ruim opgezet festivalhart in het Zuiderpark van ’s-Hertogenbosch. Van donderdag 5 tot en met zondag 22 augustus kun je weer volop genieten van theater, dans, muziek(theater) en kunstvormen die niet in een hokje passen.

Ontdek er werk van de volgende PLANmakers: Elias De Bruyne, Evangelos Biskas/ V (i.s.m. Expeditie Cement), Francesca Lazzeri, Marijn Graven (i.s.m. Expeditie Cement), Piet Van Dycke, Tamar Blom (i.s.m. Expeditie Cement), Timo Tembuyser (i.s.m. Expeditie Cement) en werk van oud PLANmakers Katja Heitmann en Sandman.

Check het complete programma van Theaterfestival Boulevard hier.

Het gaat gebeuren! Onder de noemer Expeditie Cement brengt Festival Cement in juli en augustus op uitnodiging van en in samenwerking met enkele zeer gastvrije Brabantse collega’s, een groot deel van haar selectie makers alsnog naar je toe!

De weg van Expeditie Cement voert langs nog niet ontgonnen gebied, nieuwe kronkelwegen en kleine sluiproutes.
Onderweg ontdek je het werk van zeventien makers die, na een twee afgelaste edities van Festival Cement, staan te trappelen om je eindelijk weer live te ontmoeten.
De expeditie gaat op bezoek bij de gastvrije collega’s van MU Hybrid Art House, Theaterfestival Boulevard, De Nieuwe Vorst en de Verkadefabriek.

Vier van de zeventien makers is PLANmaker: Evangelos Biskas V, Marijn Graven, Timo Tembuyser en Tamar Blom. Ook is er werk te zien van oud PLANmaker Sandman.

Kijk voor het volledige programma van Expeditie Cement hier.

Circusdans, muziektheaterarchitectuur en wereldse mime. Piet, Timo en Elias. Het zijn de namen van de 3 nieuwe, volstrekt originele makers die vanaf dit voorjaar vol enthousiasme starten met een driejarig PLAN-traject. Hieronder stellen we ze in het kort aan je voor.

PIET VAN DYCKE

Piet Van Dycke: “Dat is wat ik het interessante aan circus vind: wat als het mislukt, wat als je risico neemt? Het wordt pas interessant als de jongleerbal valt. Ik vind het belangrijk om tot dat nulpunt te komen, om te beseffen dat we allemaal ‘maar mensen’ zijn. Hoe kan ik het ‘excelleren’ van circus toepassen op een menselijke manier? Circus gaat niet over het bereiken van het onmogelijke, maar om het onmogelijke uit te dagen. De zoektocht naar de limieten van evenwicht, zwaartekracht, balans, tijd en uithoudingsvermogen creëert voor mij een unieke dans.” Tijdens het PLAN-traject verdiept Piet zijn interdisciplinaire, choreografische handtekening. Het doel is nooit rechtstreeks de samensmelting van disciplines, maar juist de vertelkracht die uit deze interactie voortkomt. Hij onderzoekt de komende jaren de draagkracht van het lichaam: hoe transformeren de meest perfecte lijven? Hij wil tijdens het PLAN-traject meer leren delen in verschillende vormen om zo niet alleen connectie te zoeken binnen zijn werk, maar ook met het publiek.

Lees hier meer over Piet

TIMO TEMBUYSER

Timo Tembuyser is performer, zanger, componist & theatermaker: “Waar ik in mijn architectuurstudie vooral ruimtes heb leren scheppen, heb ik in de vijf jaar Toneelacademie/Conservatorium die daarop volgden vooral geleerd hoe die ruimtes te vullen. Ik zou m’n werk dan ook kaderen binnen alle drie de vakgebieden architectuur, theater en muziek — noem het muziektheaterarchitectuur.”

De komende jaren werkt Timo aan het verder uitbouwen van een eigen methode voor een ensemble van stemmen. Klassieke muziek, fysieke transformatie, ritualiteit en het vormgeven van de ruimte vormen hierin de ankers en onderzoekspunten.

Lees hier meer over Timo

ELIAS DE BRUYNE

Tijdens de mime-opleiding ontwikkelde Elias De Bruyne een onontgonnen fysicaliteit en een sterke drang om zelf voorstellingen te maken. Het werk van Elias gaat vaak over zijn eigen dagelijkse vragen over het leven, de liefde en over de natuur. Hij probeert de natuurlijke buitenwereld het theater in te brengen, om vervolgens naar zijn hand te zetten: eigenzinnig, beeldend en muzikaal. Zo ontstaan fascinerende werelden waarin van alles kan gebeuren. Hij zegt vaak dat zijn voorstellingen “over NIETS gaan zodat er juist ALLES kan gebeuren. Samen even stil staan, vergeten dat de wereld draait zodat we misschien samen even kunnen verdwijnen van dit alles, het dagelijkse leven.”

Lees hier meer over Elias

Festival Cement, dat plaats zou vinden tussen 19 en 27 maart, had werk van verschillende PLANmakers  in de selectie staan (Bram van Helden, Evangelos Biskas V, Timo Tembuyser, Marijn Graven, Sabine Molenaar (Sandman) en Tamar Blom (Wild Vlees)). In februari besloot de organisatie om het festival vanwege corona te verplaatsen naar later dit jaar.

Ondanks dat het festival in maart niet doorging, werkten en repeteerden veel makers de afgelopen weken toch gewoon in Den Bosch of elders aan hun voorstellingen. Deze zomer gaan ze met cement mee op reis onder de noemer: Expeditie Cement.

Houd voor de precieze plannen de website in de gaten, maar verheug je alvast op een gebundeld nazomer programma  in verschillende Noord-Brabantse steden, in samenwerking met verschillende culturele partners.